Philippe Claudel is een veelzijdig man. De Fransman gaf jaren les in de Franse taal- en letterkunde in een gevangenis. Door contact met de gevangenen is hij uiteindelijk ook zelf aan het schrijven geslagen. Zijn grootste succes, de uit 2003 stammende historische thriller Les Âmes Grises (Grijze Zielen), werd door de schrijver bewerkt tot een filmscenario. Het bloed kroop waar het niet gaan kon en Claudel besloot zelf plaats te nemen op de regiestoel. Zijn regiedebuut, Il y a Longtemps Que Je T’Aime, waarin Kristin Scott Thomas een criminele moeder speelt die na haar vrijlating haar plek in de maatschappij moet zien terug te vinden, bracht Claudel veel lof en een Europese prijzenregen. In zijn derde speelfilm, de ongrijpbare thriller Avant l’Hiver draait het allemaal om de oudere neurochirurg Paul die alles prima voor elkaar lijkt te hebben, maar ondersteboven raakt van de jonge vrouw Lou die beweert een voormalig patiënte van hem te zijn. Claudel die momenteel tevens literatuur doceert aan de universiteit van Nancy, bracht een bezoek aan onze hoofdstad. FilmTotaal ging met hem in gesprek.

Op uw cv staan nu drie speelfilms die onderling compleet van elkaar verschillen. Welke kant van Philippe Claudel krijgen we te zien in Avant l’Hiver?
“Ik wil graag verschillende wegen bewandelen en verschillende genres verkennen. Met mijn eerste film wilde ik een echt melodrama maken, compleet met een historische en emotionele climax. Ik was er op uit om mijn publiek te raken. Met mijn tweede film, (Tous les Soleils red.) wilde ik juist een komedie maken met een dramatische grondslag maar in een veel lossere stijl. Met Avant l’Hiver wilde ik terugkeren naar het drama maar dan gemixt met thrillerelementen. Ik wilde twee levens vormgeven, maar weigerde de emotionele lading van mijn debuut opnieuw op te pakken. Ik wilde het publiek heel erg in het verhaal betrekken. Alle personages voelen zich op een bepaalde manier gevangen. Ze houden de perfecte sociale façade op. Ik probeer dit vorm te geven met hun perfecte banen, een ideaal gezin en een prachtig huis. Ik nodig mijn publiek uit om de donkere kanten hiervan te ontdekken.”

Het is natuurlijk geen toeval, gezien uw werkzaamheden in de gevangenis, dat gevangenschap zo’n belangrijk thema in uw werk is.
“Dat is uiteraard opzettelijk. Het is soms ongelooflijk lastig om buiten ons zelf te treden. Laat staan om uit te leggen wat we voelen; wat onze ellende, pijn en nachtmerries zijn. In Avant l’Hiver zijn de mensen niet in staat om hun gevoelens uit te leggen. We zien een oud stel, tussen wie geen communicatie is. Hun gesprekken zijn heel praktisch geworden: ‘heb je honger, wil je een boterham?’ Paul vraagt zich af waar hij het met zijn vrouw nog over moet hebben. Ik wilde begrijpen hoe dit zo ontstaan was. Er was geen spanning meer in hun relatie.”

Maar dat fenomeen zie je natuurlijk wel vaker in lange relaties. Kun je na dertig jaar nog wel passie verwachten?
“Natuurlijk wel. Ik ben zelf ruim dertig jaar met dezelfde vrouw. Elke dag lachen we, hebben we goede gesprekken en is er sprake van passie. Het is alleen denk ik vrij ongebruikelijk. Ik ben enorm gefascineerd door stillevens. Ik wilde graag een stilleven maken, zoals het werk van Degas. Dit prachtige huis met die mooie tuin is als een stilleven. Het Franse woord voor ‘stilleven’ is vreemd genoeg ‘nature morte’, ‘dode natuur’. Dit is nogal een scherp contrast en in Avant l’Hiver zitten we tussen stilleven en een dode natuur in.”

De situatie van de personages zijn zo uiteenlopend dat ik besefte dat er vele manieren zijn om gevangen te zitten.
“Je hebt gelijk. Ik wilde de verschillende manieren van gevangenschap verbeelden. Ook Pauls vrouw Lucie en zijn beste vriend Gérard hebben zo hun geheimen. En dan is er nog de gestoorde schoonzus van Paul, die op haar eigen manier gevangen zit maar eigenlijk als enige de waarheid van alles inziet. Ze ziet dat haar eigen zus Lucie zich in een glazen doodskist bevindt.”

In Il y a Longtemps zagen we de hoofdpersoon bijvoorbeeld niet fysiek in de gevangenis zitten.
“Ik wilde daar juist het gevolgen van de gevangenis laten zien. De reden waarom ik de gevangenis niet van binnen heb laten zien is omdat dit volstrekt onmogelijk is in film. Het is een bijzonder universum. Het is zo makkelijk om er een karikatuur van te maken. In de film is er de mythologie van de gevangenis, die heel kunstmatig is. Ik kan me geen voorbeeld bedenken van een film waar de gevangenis waarheidsgetrouw wordt weergegeven. Daarom liet ik het personage in Il y a Longtemps uit de gevangenis komen. Ik ben nu een portret aan het schrijven over een persoon die uit de gevangenis komt. Ik heb drie uur met deze man gesproken en zijn briljante boek gelezen. Zelfs met mijn twaalf jaar ervaring van werken in de gevangenis besef ik dat ik nooit in zijn situatie heb gezeten. Ik ben geen gevangene geweest. Het is onmogelijk om de geur van een gevangenis, hoe de onderlinge verhoudingen daar werken en de perceptie van dag en nacht weer te geven in een film. De verwoestende werking van een gevangenis is ongekend, maar ik wilde de impact ervan proberen weer te geven in Il y a Longtemps.”

Een veelgehoorde klacht van lezers is dat het boek bijna altijd beter is dan de film, voornamelijk omdat je bij het boek zelf de beelden kunt creëren. Waarom bent u naast het schrijven eveneens gaan regisseren?
“Als kind was ik elke zondag in de bioscoop van mijn kleine stadje te vinden. We hebben het hier over de jaren zestig en zeventig. Het was voor mij de plek om ontdekkingen te doen en twee uur magie te beleven. Ik vond daar uiteenlopende emoties. Het begon voor mij allemaal met Once Upon a Time in the West. Ik begon toen ook zelf verhalen te verzinnen en na te spelen. Toen ik een jaar of achttien was begon ik zowel literatuur als film te bestuderen. Ik begon toen ook mijn eerste filmpjes te maken en scenario’s te schrijven. Ik ben dus eigenlijk nooit gestopt met film. Ik heb niet op een dag gedacht dat ik filmregisseur moest worden. Op een gegeven moment voelde ik dat het moment daar was om een film te regisseren. En volgend jaar komt mijn vierde speelfilm uit. Ik zit nog steeds in een leerproces en wil steeds beter worden. Het is heel belangrijk dat ik me blijf ontwikkelen. Schrijven en regisseren zijn twee compleet verschillende disciplines. Het zijn twee verschillende vorm van het gebruiken van je fantasie. Film is op veel vlakken alleen een stuk technischer.”

Als regisseur bent u niet heel erg aanwezig.
“Het is voor mij als filmmaker belangrijk dat ik kan verdwijnen. Ik wil dat mijn publiek vergeet dat er een regisseur is. De kijker moet zich gevangen voelen in het verhaal. Ik hou dan ook niet van mooie spectaculaire camerabewegingen. Dan ontstaat namelijk het gevaar dat het publiek die techniek doorziet en zo de personages vergeet. Ik voorsta dan ook heel klassiek camerawerk.”

Waarom heeft u ervoor gekozen om Avant l’Hiver te beginnen met de scène waarin Paul wordt ondervraagd op het politiebureau; eigenlijk het einde van het verhaal?
“Ik raakte tijdens het opnameproces enorm gefascineerd door deze scène en de close-ups van hoofdrolspeler Daniel Auteuil. Zijn gezicht vertelde zo ontzettend veel en zijn uitdrukkingen waren zo complex, dus ik vond dit een heel goede manier om mijn film mee te beginnen. Het gaf tevens de gelegenheid om de hoofdpersoon in een hele kwetsbare staat te tonen.”

Is het wellicht ook dat u het proces dat Paul doormaakt belangrijker vindt dan wat de uitkomst ervan is?
“Ik vond het belangrijk om al van tevoren te weten dat de jonge vrouw om wie het allemaal draait dood is. Het hoe en waarom is dan nog onduidelijk. Vervolgens bouw ik de ingewikkelde relatie tussen haar en Paul op. Hun relatie kent diverse niveaus. Zij geeft Paul haar jeugdigheid wat hem mateloos fascineert. Lou bevindt zich nog aan het begin van haar leven. Misschien staat haar een prachtig of juist een zwaar leven te wachten. We weten het niet. Maar Paul zit ook in een vaderrol, maar dit wil hij eigenlijk helemaal niet. Die vaderrol vervult hij op diverse manieren en naar diverse andere personages toe. Daarnaast is er wellicht ook een seksuele kant aan de relatie tussen Paul en Lou, maar ook dat weten we niet exact. We zullen nooit weten hoe het tussen die twee gelopen zou zijn.”

Lees ook de recensie van Avant l'Hiver.