Precies op het moment dat James Bond in een identiteitscrises zat, verscheen er een heldere ster aan het actiefilm-firmament in de vorm van Jason Bourne. Geen decadente, opgeblazen held of suffe spierbundel, maar een man zonder poespas; efficiënt, berekenend, genadeloos - als een roofdier. En tegelijk geloofwaardig en menselijk. Bourne is de actieheld van nu. Daniel Craig en zijn matties mogen de goden op hun blote knietjes danken met zo'n goed voorbeeld. Zonder Bourne was 007 misschien wel allang dood. En dat heeft natuurlijk voor een groot deel te maken met de persoon Damon. Zijn uitstraling. Geen woord te veel. Hoe hij beweegt. Zijn aardappelenhoofd. Alles. Zijn haast timide invulling van de actieheld maakt zelfs een matige film als Green Zone goed te verteren. Misschien moet ik daarom niet zeggen: Bourne is de actieheld van nu, maar Damon is de actieheld van nu.

Ik kan me nog goed herinneren dat ik in 2006 Mission: Impossible III in de bioscoop zag, en die best vet vond. Toen een paar maanden later Casino Royale uitkwam, was ik nogal onder de indruk en leek M:I-III ineens een soort Disneyfilm. Weer een jaar later zag ik The Bourne Ultimatum en was ik Ethan Hunt en James Bond in één klap compleet vergeten. Wát een actiefilm, en wat een ijzersterke rol van Damon, die je haast laat geloven dat Jason Bourne echt ergens op deze wereld rondloopt. Toch de rol van z'n leven, denk ik.

Pop quiz, hotshot: de M:I-serie of de Bourne-serie?

Bourne!

Die Matt toch. Niet alleen kwalificeert hij zichzelf moeiteloos als de nummer één actieheld van de 21e eeuw, in True Grit (het prachtige western-debuut van de broertjes Coen) is hij ook nog eens reuzegrappig. Damon speelt LaBoeuf ("LaBeef"), een Texas Ranger die samen met marshall Rooster Cogburn (Jeff Bridges) en Mattie Ross (Hailee Steinfeld) jaagt op de moordenaar van Mattie's vader. Met zijn vetkuif, pornosnor, en onophoudelijke geblaat over de Rangers voegt Damon zich gewillig in de rol van pedante ijdeltuit, en hij haalt er werkelijk alles uit wat erin zit. Je zou verwachten dat de in topvorm verkerende Bridges hem compleet wegvaagt, maar dan ken je Matt nog niet: tussen het stelen van scènes door schrijft 'ie ook nog de beste grap in de film op zijn naam. Alsof het niks is.

To be fair: waarschijnlijk hadden de Coens elke lettergreep van die grap, net zoals de rest van de dialogen, op papier staan - maar Damon verkoopt het inderdaad bijzonder goed. Zo vaak heb ik bij Damon dat ik me verbaas over hoezeer hij kan verdwijnen in een personage. Ik zie geen Matt Damon meer - ik zie LaBoeuf. Hoe anders ervaar ik het bij een acteur als Leonardo DiCaprio. Hoe goed hij zijn best ook doet, ik blijf een acteur zien.

Zou Leo's probleem zijn dat 'ie te knap is? En dat je je maar moeilijk kunt voorstellen dat iemand die er zo uitziet iets anders kan zijn dan een filmster? Of is dat te makkelijk? Hoe dan ook, dat probleem heeft Matt inderdaad niet...

Een bedrieglijk bescheiden rol van Damon, als klein radertje in een film die barst van het acteertalent en nauwelijks in één keer te overzien is. Te midden van CIA-agenten, oliemagnaten en Arabische prinsen lijkt Matt in eerste instantie maar moeizaam uit de verf te komen als Bryan Woodman, een 'derivatives analyst' (wat dat ook moge zijn) die in het machtsspel tussen de grote jongens achter de feiten aanloopt. Tot hij promoveert, en in een oogwenk transformeert, van beleefde huisvader tot ambitieuze, haast venijnige sjeikenfluisteraar. Damon was vast niet de enige geschikte acteur voor de rol, maar ook hier haalt hij weer het onderste uit de kan en bewijst hij onomstotelijk de beste keuze te zijn.

God, wat hou ik van deze film. Ik ga niet doen alsof ik er ook maar iets van begrijp, maar de manier waarop je in het diepe wordt gegooid, en je maar zien moet hoe je boven water blijft, respecteer ik. Ingewikkelde shit die je aan het denken zet én die entertaining is. En je hebt gelijk wat betreft Damon natuurlijk... Goed woord trouwens, sjeikenfluisteraar.

Ik was zelf vergeten hoe goed die film is. En ik heb 'm indertijd nog wel gerecenseerd. En daarna is die recensie ook nog geplagieerd in een of ander fluttijdschrift dat nu vast niet meer bestaat, door een half bekende Nederlandse schrijver. Maar da's weer een ander verhaal...

Linus of Ripley? Ripley of toch Linus? Tom Ripley was natuurlijk Damons eerste echte 'glansrol', met veel psychologische gelaagdheid en zo. Maar mij doet die film niet zo veel, dus ik kies voor 'lulletje' Linus Caldwell in de Ocean's-films (vooral de eerste twee). Ook hier houdt Damon zich moeiteloos staande tussen acteurs met een overdosis charisma - Clooney, Pitt, Cheadle, Gould - die hem op papier allemaal van het doek horen te spelen. En alweer weet 'ie fijne momentjes voor zichzelf te veroveren, terwijl hij zich grootmoedig laat gebruiken als komische sidekick. Wat een wereldgozer, onze Matt.

Films die oneindig herkijkbaar zijn. Zo smooth, zo lekker - als een warm bad. Maar tegelijk géén fluff, hoewel Twelve hier en daar op dat randje balanceert. Wat zo knap is, is dat iedereen heel behoorlijk uit de verf komt, terwijl we te maken hebben met zo'n enorme cast.

Allejezus, wat was het lastig kiezen voor deze lijst. Als je zijn filmografie op IMDb bekijkt, besef je weer hoeveel goede rollen de beste man op zijn naam heeft staan. Good Will Hunting, The Departed, zelfs We Bought a Zoo heb ik overwogen. Maar ik ga voor The Informant!. Zeker niet zijn beste film, maar wel een erg vermakelijke rol, en eentje die weer laat zien hoezeer Damon kan verdwijnen in een rol. Te vergelijken met William H. Macy's personage in Fargo, maar dan nóg sulliger. Ja, dat kan.

Precies! De vergelijking met Macy in Fargo is onweerstaanbaar. Maar ik moest ook meteen denken aan Ned Flanders. Iets vadsiger en (uiteraard) minder vroom, maar bijna net zo grappig. Weer een goeie rol van Damon als bal gehakt met een enorme plaat voor z'n kop.