In The Hobbit: The Battle of the Five Armies is Saruman nog een bondgenoot die lid is van de White Council. Als we hem in The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring zien, is hij een schurk die voor Sauron werkt. Hoe kon de grote leider van de Istari (tovenaars) ten val komen?

Saruman was net als alle vijf tovenaars van Midden-Aarde een Maia, een soort engelachtig wezen dat als raadgever diende voor de mensen in Midden-Aarde. De Maia lieten zich veranderen tot oude mensen, die tegelijk grote fysieke en mentale kracht hadden. Ze verloren wel delen van hun natuurlijke macht en konden honger krijgen, liepen het risico te sterven en meer zaken die de mensen eigen zijn.

Saruman de schurk
In de Unfinished Tales leren we dat Saruman de eerste Istari is die aankomt in Midden-Aarde. Hij ging gekleed in een wit gewaad met een zwarte baard en zwart haar, dat door de eeuwen heen wit werd. Elfen noemden hem Curunír en mensen Saruman. Hij was de meest machtige Istari en werd dan ook gekozen tot het hoofd van de White Council die het kwaad moest bestrijden.

Maar Saruman begon al vroeg in zijn tijd op Midden-Aarde te vallen voor zijn eigen zonden. Hij voelde minachting voor Radagast, benijdde Gandalf en kon het niet verwerken dat de elfen een van de ringen aan Gandalf schonken. Dat Galadriel voorkeur voor Gandalf als hoofd van de White Council had, was al helemaal niet te verteren voor Saruman. Opvallend genoeg had hij ook niets op met de affectie van Gandalf voor Hobbits en wees hij 't roken van pipe-weed af, al pikte hij die gewoonte in het geheim op.

Saruman's nijd leidde ertoe dat hij Gandalf ging zien als rivaal. En toen hij zelf probeerde toverringen te maken, ging hij ook nog eens Sauron benijden. Tolkien schreef dat de grootste verleiding voor de Istari ongeduld was: dat ze vanuit hun verlangen iets goeds te doen in Midden-Aarde, dat mogelijk zouden willen opleggen.

De macht om dat te kunnen doen zat in de One Ring van Sauron. Wellicht dat Saruman daarom de plannen van de White Council om Sauron uit Dol Guldur te verjagen probeerde te verhinderen, zodat de One Ring zichzelf kon onthullen en Saruman hem voor zichzelf kon claimen. Saruman deed zijn uiterste best om de ring te vinden, en kwam echt tot val toen hij arrogant genoeg was om de palantír van Orthanc te gebruiken.

Dat was een van de zeven stenen die Gondor gebruikte om te communiceren. Saruman kon met de steen heel wat nuttige kennis verkrijgen en wendde zich tot Bard-dûr, het voornaamste fort van Sauron die ook een van de palantíri in handen had en 'm gebruikte om Saruman te verleiden.