De films van Ingmar Bergman kregen in de jaren zestig na hun release weinig tot geen distributie of aandacht van critici in verband met zijn persoonlijke stijl en abstractie en de afnemende belangstelling voor auteurscinema. Daarom is een retrospectief van de man iets om naar uit te kijken. François Truffaut, één van de grondleggers van de auteurscinema over Bergman: Er is niemand die zijn persoonlijkheid zo ver heeft doorgevoerd in film als Ingmar Bergman.
Na het toneelstuk over de geboorte van het kindeke Jezus geniet de familie Ekdahl een lang kerstmaal in de immense villa van grootmoeder Helena, maar naast algehele kerstvreugde komen er in de loop van de avond ook frustraties en persoonlijkheden naar boven, zoals soms het geval is bij gedwongen festiviteiten. Helenas volwassen zoon Oscar en zijn vrouw Emilie, de goedhartige ouders van Fanny en Alexander, staan avond na avond op de planken in hun zelf opgezette theater en toch kan Oscar het niet laten om de kleintjes voor bedtijd een mooi verhaal te vertellen. Na zijn plotselinge dood vindt Emilie het moeilijk om hem te vergeten en neemt godsdienaar Edvard Vergerus haar onder zijn en Gods hoede en trouwt uiteindelijk met haar. Zijn liefdeloze en strenge optreden als vader en echtgenoot wordt een groeiende angst in het gebroken gezin en Emilie besluit zich van hem te laten scheiden. Grootmoeder Helena vraagt haar overgebleven volwassen zoons Gustav en Carl om Emilie en haar kinderen te redden uit de strenge grip van de tirannieke bisschop.
Vragen die Bergman in elke film centraal stelde zijn niet gemaakt om antwoorden te produceren, maar dienen als leidraad voor drama. Wat is God en wie of wat zijn wij in hemelsnaam? Het observeren van intermenselijke relaties en verhoudingen tussen mensen die in een geloofscrisis verwikkeld zijn was zijn voornaamste bezigheid. De samensmelting van theater en realiteit in films van Bergman komt voort uit zijn eigen belevingswereld en laat de kijker nadenken over verschillende realiteitsniveaus. Het gebruik van de close-up is een belangrijk kenmerk van zijn dramaturgische cinema en het spreekt daarom voor zich dat alle acteurs enorm getalenteerd zijn.
Naast Cries and Whispers die een decennium eerder uitkwam, is dit één van zijn meest gestileerde films, vol verzadigd kleurgebruik en krachtige compositie. Bergmans cinematograaf, Sven Nykvist die al sinds The Virgin Spring uit 1960 met hem samenwerkte, weet nog steeds wonderlijke beelden af te leveren en de prachtige mise-en-scène en cinematografie vormen een zachte deken over de intieme en soms intense scènes tussen de uitgediepte en memorabele karakters. Let bijvoorbeeld op de wijze hoe de kaarsverlichte kerstavond en het sfeervolle poppenatelier in contrast staan met het kille kleurloze internaatachtige huis van de bisschop.
De film heeft een transcendentale kwaliteit waarin vorm, kleur en geluid tot één groot atmosferisch en magisch schouwspel verworden, waarin tijd niet langer van belang is. Fanny & Alexander is een rijk en mooi drama voor een zondag of een dag zonder verplichtingen. De oorspronkelijke lengte van de film is driehonderdentwaalf minuten, maar de meest gangbare versie is die van honderdachtentachtig minuten die deze week opnieuw uitgebracht zal worden. Door de afwezigheid van vaste Bergmanacteurs zoals Max von Sydow, Liv Ullman, Bibi Anderson, Gunnar Björnstrand en Ingrid Thullin voelt Fanny fris aan en net als in de voorafgaande film From the Life of the Marionettes zijn de acteerprestaties feilloos.
Dit is een uiterst autobiografische film die profijt heeft van een doorgewinterde regisseur (dit was zijn zesendertigste film) die na veertig jaar films maken al zijn persoonlijke drang, angsten en creativiteit in één groots familiedrama wist te stoppen. Deze film, die bedoeld was als zijn laatste, sleepte vier Oscars in de wacht waaronder die voor beste niet-Engelstalige film en beste cinematografie.
[doemaarrood]Op 30 juli 2007 overleed Ingmar Bergman op 89-jarige leeftijd. Onder de noemer Bergmania zal in diverse steden een retrospectief van deze regisseur te zien zijn. Een aantal van zijn films, waaronder Fanny & Alexander, zal in een nieuwe print worden uitgebracht. Voor meer informatie, klik hier.[/doemaarrood]
