Politionele acties. Misschien wel de meest controversiële term uit de Nederlandse geschiedenis. Indië Verloren gaat over de geschiedschrijving van de onafhankelijkheidsoorlog van Indonesië die duurde van 1945 tot 1949. Hoeveel heeft Nederland hierover verzwegen? Een kleine hint: schokkend veel. Het eerste slachtoffer in oorlog is immers de waarheid.
Indië Verloren vertelt het verhaal niet chronologisch, maar aan de hand van verschillende thema's. De film is meer een onderzoek naar het specifieke narratief rondom de oorlog dat Nederland de afgelopen jaren heeft geconstrueerd om gedeeltes van de geschiedenis weg te poetsen. Daarmee legt Indië Verloren de systematische onderdrukking door middel van censuur bloot.
Indië Verloren maakt een valse start door te beginnen met een soort trailer van de film. Dit werkt verwarrend. Het is niet meteen duidelijk waar de film over gaat. Er worden heel veel onderwerpen geïntroduceerd zonder enig verband. De film moet even zijn structuur vinden, maar zodra dat eenmaal gelukt is, bloeit hij uit tot een scherpe documentaire die de complexiteit van de oorlog goed verbeeldt.
Door verschillende thema's te belichten, legt de film uit hoe de oorlog gevolgen had in alle lagen van de samenleving. De onafhankelijkheidsoorlog wordt ook in een internationale context geplaatst, wat een intrigerende toevoeging is. Een voorbeeld is dat de Verenigde Naties Nederland destijds onder druk hebben gezet om zich terug te trekken uit Indonesië.
Het doel van de documentaire is laten zien hoe Nederland al die jaren belangrijke aspecten van de oorlog heeft verzwegen en hoe dat mogelijk werd gemaakt door middel van censuur en propaganda. De film voelt als een grote graafmachine die de verborgen geschiedenis uit de grond rukt. Door verschillende experts aan het woord te laten, niet alleen uit Nederland en Indonesië, maar ook uit Australië en de Verenigde Staten, komen feiten naar boven die in geschiedenisboeken ontbreken.
Archiefbeelden leggen het gebruik van propaganda bloot. Oude films tonen Nederlandse soldaten als redders van het Indonesische volk en onderstrepen het heroïsche narratief dat werd gecreëerd. Ook het racistische gedachtegoed van de politiek komt aan het licht, die de Indonesiërs als primitief omschrijft. Ook gaat aandacht uit naar beelden die de Nederlandse overheid censureerde.
Het creëren van een bepaalde beeldvorming is slim in de documentaire verwerkt. De regisseur vraagt de experts af en toe of ze een bepaald aspect willen uitleggen of wat de gedachtegang achter een bepaald shot is. De kijker raakt goed doordrongen van het feit dat het maken van beelden altijd met specifieke keuzes gepaard gaat.
Deze verschillende elementen zorgen voor een informatieve en intrigerende documentaire die de complexiteit van de situatie in Indonesië sterk verbeeldt. De mix van experts en archiefbeelden vormt een knap totaalplaatje van de oorlog. De film deinst ook niet terug voor de wandaden die de Indonesiërs pleegden tegenover hun eigen volk en de Chinezen, aspecten die zelden terugkomen in de 'officiële' geschiedschrijving van Indonesië. Het bloed kleeft aan de handen van beide kanten. Daarmee levert Indië Verloren een genuanceerd portret van een gebeurtenis die Nederland en Indonesië vaak eenzijdig belichten.
Het is jammer dat de conclusie wat afgeraffeld overkomt. De nasleep van de oorlog mist de details van de eerdere gebeurtenissen. De documentaire verliest opnieuw zijn structuur en lijkt te eindigen met feiten en momenten die de makers er nog graag in wilden proppen. Toch is Indië Verloren een waardige documentaire over een onderwerp waar Nederlanders meer over moeten weten. Het scheuren van zwarte bladzijden uit de geschiedenis is nu toch echt afgelopen.
