Op het gebied van de ruimtevaart heeft Rusland de Verenigde Staten altijd aardig kunnen bijbenen. Sterker nog, een beetje Trivial Pursuitspeler weet dat Joerie Gagarin, een Rus, de eerste man in de ruimte was. De rivaliteit tussen beide landen is altijd groot geweest, maar zo spannend als de Space Race, zo saai is de strijd in de cinemabranche. Rusland mag op het artistieke vlak dan wel een trendsetter zijn geweest (films als Pantserkruiser Potemkin en The Man with the Movie Camera zorgden wereldwijd voor heel wat opschudding), in commercieel opzicht doet Rusland simpelweg niet mee.
Misschien komt daar binnenkort verandering in, want vanaf vandaag draait de grootste Russische kaskraker aller tijden in de bioscoop. Nightwatch (Nochnoi Dozor) was niet alleen succesvol in eigen land, maar heeft inmiddels overal ter wereld fans gemaakt. De sleutel tot dit succes ligt niet in het klonen van een geslaagde Hollywoodproductie (want wie zit nou op een Russisch aftreksel te wachten?), maar in het verfilmen van een populaire fantasytrilogie van eigen bodem, geschreven door Sergei Lukyanenko. Zijn werk is nauwelijks vertaald en voor niet-Russen tamelijk onbekend. Nightwatch is het eerste deel uit de trilogie en later zullen nog Day Watch en Dusk Watch volgen. De oorsprong is onvervalst Russisch, maar toch kan de makers enige kopieerdrang niet ontzegd worden. Lord of the Rings, The Matrix, Blade en Star Wars leren niet alleen dat sf/fantasy-epossen al eerder als
drie-eenheid kwamen, maar ze klinken ook allemaal duidelijk door in deze film. Toch is er maar weinig nodig om van Nightwatch een authentieke film te maken. De Russische taal, het grauwe Moskouse straatbeeld, agenten met bontmuts en krakkemikkige Sovjetappartementen doen wonderen wat dat betreft. Bovendien is gelikt spektakel in zo'n omgeving behoorlijk nieuw en dit contrast mist zijn uitwerking dan ook niet. Het is apart, maar toch wel overdonderend.
Het is aan te raden om het verhaal simpel te houden voor jezelf. In ieder geval de eerste keer, want anders raak je geheid de draad kwijt. In Nightwatch draait het om een verbond tussen de soldaten van het Licht en van de Duisternis. Al eeuwen strijden deze partijen tegen elkaar, maar omdat dat nooit een winnaar opleverde, werd in een ver verleden een wapenstilstand beklonken. Sindsdien houden s nachts de Nightwatchers (vertegenwoordigers van het Licht) het gespuis van de tegenpartij in toom, terwijl de Daywatchers overdag het omgekeerde doen. Dit wankele evenwicht zal volgens de overlevering niet eeuwig standhouden. Ooit zal het bestand geschonden worden door de komst van de Ene. Anton Gorodetsky is degene die ontdekt dat dat moment is aangebroken. Eerdaags zal de definitieve beslissing vallen en duidelijk worden naar welke zijde de balans zal doorslaan.
De basis is simpel, maar het blijft Russische cinema en dat betekent dat niet álles ons in de schoot wordt geworpen. Russische films staan voor sommigen te boek als traag en vaag en het is de makers gelukt om in ieder geval de tweede helft van die typering in ere te houden. De film houdt vooral in het begin een hoop verklaringen achter en dendert in rap tempo over de kijker heen. Die ervaring is opwindend, maar de vraagtekens stapelen zich op. De achtergrond van de zogenaamde Anderen wordt bijvoorbeeld maar matig uitgewerkt. De film doet vermoeden dat Anderen normale burgers zijn die bovennatuurlijke gaven ontwikkelen en vervolgens de kant van het Licht of Duister kiezen. Anton is zon Andere en strijdt aan de zijde van de Nightwatch. Hij jaagt s nachts op vampiers die zich niet aan de regels houden. Anton is zelf geen vampier, maar hij heeft wel bloed nodig om zijn gaven in stand te houden. Althans, zo heb ik het geïnterpreteerd. Ook raadselachtig is dat Anton het ene moment in staat is om een schijnwereld te ontwaren (waar het wemelt en zoemt van de muggen), maar op een ander moment daar niet in slaagt, waardoor hij wordt verrast door een vampier die zich wel in die schemerzone bevindt. Voer je het nog een stapje verder door, dan wordt goed beschouwd de hele functie van dat parallelle universum in het midden gelaten.
Wie niet wil afhaken, zal zich sommige zaken dus kritiekloos moeten laten welgevallen. Wie daar in slaagt, wordt niet teleurgesteld. De film is hectisch, vreemd, sinister, maar vooral verbluffend visueel. Voorbeelden? Een hoofd dat verbrijzeld wordt op een wasbak; een thoraxoperatie zonder instrumenten; een uil die in een vrouw verandert; een hoofd waarvan alleen de pulserende bloedvaten zichtbaar zijn; een schroefje dat van een vliegtuig lostrilt en nauwlettend door de camera wordt gevolgd terwijl het naar beneden buitelt en via ventilatieschachten in een kopje koffie belandt. En wat te denken van Zavulon, de leider van de Daywatchers, die zijn ruggengraat uit zijn lijf trekt om het als zwaard te gebruiken! Voor dit soort taferelen zijn uiteraard een hoop technische ingrepen nodig, maar met een totaal budget van $4.000.000 konden de producenten onmogelijk beschikken over de expertise van dure Amerikaanse effectenstudios. Daarom werden de computer- en make-upeffecten verzorgd door uiteenlopende specialistische Russische bedrijfjes. Het resultaat doet niet onder voor Amerikaanse films waarbij hetzelfde bedrag alleen al in een trailer wordt gepompt. Met een creatieve duizendpoot als Bekmambetov aan het roer heeft Nightwatch zelfs een streepje voor op de ideeënarme concurrentie uit Hollywood. Door zijn reclameachtergrond zal het niemand verbazen dat Bekmambetov snel monteert, veel (manische) camera-effecten gebruikt en makkelijk manipuleert met licht en donker. Het is vermoeiende, energieke cinema, die tegen het einde bijna bezwijkt onder zijn apocalyptische pretenties, maar het is een 'hell of a ride'. En er is zelfs nog plek voor een speelse tik in de richting van een bekende klassieker. In de slotakte staat de knullige Anton op het punt om met een oplichtende tl-buis een gevecht aan te gaan. Een vette Russische knipoog naar Star Wars.
