Ruim drie jaar geleden werd het bestaan van de negentienjarige Gijs op zijn kop gezet door de onverwachtse zelfdoding van zijn familie-en zielsverwant Arie. Mijn Grote Broer gaat de onvermijdelijke 'waarom'-vraag niet uit de weg, maar verbeeldt bovenal het verdriet en de veerkracht van de mensen die achterbleven. Het resultaat is een intieme, confronterende documentaire, die door de karakteristieke humor van de goudeerlijke Gijs ook een onverwachte dosis luchtigheid bevat.
In de periode voor zijn dood was Arie door zijn werkzaamheden op een containerschip veel en vaak van huis. Toch troffen zijn familieleden zijn lichaam op de noodlottige dag aan op de plek waar hij (naar aannemen) opgroeide en zijn jeugd doorbracht. Het is amper voorstelbaar hoe ingrijpend het is als je eigen huis tegen wil en dank in het teken komt te staan van tastbare rouw.
Dat verhuizen niet ter discussie staat, begrijp je beter als je de familieleden leert kennen. Mede omdat zij Aries daad niet zagen aankomen (en dus geen afscheid konden nemen), lijken zij zich verantwoordelijk te voelen om de herinnering aan zijn aanwezigheid niet alleen in ere te houden, maar ook te blijven koppelen aan het huis. Zo blijft zijn slaapkamer lange tijd onaangetast en blazen ze de geplande vervanging van een dakkapel af als de hijskraan al klaar staat. Alleen rond de kerstdagen, sinds 2019 extra beladen, zoeken Gijs en zijn ouders doelbewust een vakantieverblijf op.
Het is opvallend dat documentairemaker Mercedes Stalenhoef (Karsu) al in een bijzonder vroeg stadium toegang kreeg tot de ervaringen en emoties van de rouwende familie. Het voelt haast surrealistisch om 'erbij te zijn' als de ontreddering over een ontbrekende afscheidsbrief na het openen van Aries computer plaatsmaakt voor een ander soort verdriet. Dat je je tijdens het kijken toch geen voyeur voelt, zegt misschien iets over de doorschemerende vertrouwensband tussen de kwetsbare familieleden en de (relatieve) buitenstaander achter de camera.
Gijs is de eerste die doorkrijgt dat de vele gesprekken over Arie zijn tol beginnen te eisen. "Het verwerken gaat bij mij gewoon langzamer", vertrouwt hij Stalenhoef al tijdens de eerste maanden toe. De verhoudingen binnen het gezin zijn liefdevol, maar gespannen: moeder en zoon uiten hun emoties meer dan eens op een compleet tegengestelde manier, terwijl de positie van de vader überhaupt al kwetsbaarder is door de beperkingen en consequenties van een dwarslaesie.
Als zijn moeder zich te bedrijvig toont in haar pogingen het verwerkingsproces te controleren en voort te stuwen, reageert Gijs regelmatig met karakteristieke zwarte humor, die de toon van de documentaire bedoeld of onbedoeld wat luchtiger maakt. Het absolute hoogtepunt is een bezoekje aan een 'knuffelboerderij', waar Gijs' moeder (en Gijs zelf uiteindelijk ook) zich volledig overgeeft aan het troostende contact met een nietsvermoedende koe.
De aanleiding van het uitje is uiterst serieus, maar door de aandoenlijke weerzin van het jongste gezinslid kan er (niet voor het eerst) gelachen worden in een documentaire waarin je dat niet direct verwacht. Dit tragikomische effect wijst er overigens niet op dat Stalenhoef verder 'lichtzinnig' met haar onderwerp omspringt: het is eerder een verdienste dat Gijs tijdens het productieproces zichtbaar zichzelf kon zijn.
Uiteindelijk voelt maar één regie-ingreep van Stalenhoef kunstmatig aan: de keuze om spookachtig aandoende opnames vanaf Aries containerschip prominent in de montage te verwerken. De beelden lijken een poging om gevoel en betekenis te geven aan Aries eenzame jaren buitenshuis, waarbij je de ronddolende geest van de jongen er zelf bij kunt denken. Door het ongemakkelijke geluidsontwerp en het ontbreken van mensen vallen deze scènes alleen danig uit de toon, zonder dat duidelijk wordt of de beelden daadwerkelijk iets bijdragen aan het verwerkingsproces van de familie.
Het is ontroerend, aangrijpend en zelfs een beetje uitputtend om bijna twee uur getuige te zijn van een rouwend gezin. Mijn Grote Broer is een zware zit, maar de openhartige ontboezemingen van broer en ouders zijn het zeker waard. De relevantie van het onderwerp is bovendien enorm. "Hoewel ik mijn eigen gedachten en gedrag soms niet eens kan voorspellen, is de geest van de ander des te ongrijpbaarder", schrijft Stalenhoef in een statement.
De regisseuse maakt er geen zaak van om de onvermijdelijke 'waarom'-vraag te beantwoorden, maar onderstreept impliciet wel hoe belangrijk het is om zelfdoding en gedachten daarover ver van de taboesfeer te houden. Didactisch is de documentaire niet, therapeutisch (voor sommigen) misschien wel. Richting het einde kan Gijs eindelijk Aries afscheidsbrief voorlezen; ergens, hoe subtiel ook, is er in die lange periode van rouw iets hoopvol veranderd.
