Yeralti
Recensie

Yeralti (2012)

Ongemakkelijk vervreemdend.

in Recensies
Leestijd: 2 min 33 sec
Regie: Zeki Demirkubuz | Cast: Engin Günaydin (Muharrem), Serhat Tutumluer, Nihal Yalcin, Sarp Apak, Feridun Koc, e.a. | Speelduur: 106 minuten | Jaar: 2012

Yeralti is gebaseerd op Fjodor Dostojevski's Aantekeningen uit het Ondergrondse. Voor Dostojevski is realiteit de vader van alles, aldus Muharrem. Waarom dus niet in alle eerlijkheid leven, nooit meer schijnvertoningen, alleen nog zijn eigen waarheid? Want zijn eigen waarheid, dat is tenslotte Muharrems realiteit. Door deze levenswijze in te zetten probeert Muharrem dingen juist te doen voor zichzelf. Maar in plaats daar beter van te worden, vervreemdt hij zich nog meer van zijn vrienden en lijkt hij alleen maar steeds verder van de realiteit verwijderd te raken.

Engin Günaydin is naast acteur ook stand-up comedian. Hij zet zijn personage Muharrem compleet absurdistisch neer. Hij draagt bijvoorbeeld de hele film een aardappel met zich mee. Dit doet hij zonder in het humoristische te schieten. Dat past precies bij de donkere laag in de film. Tevens is het knap dat Günaydin in het totaal absurdistische en dramatisch overtrokkene soms zo klein weet te blijven. Zoals wanneer hij ongegeneerd naar zijn collega staart of de eerste keer dat hij heel zacht hondengejank nabootst in het trappenhuis.

Door zijn vreemde, eerlijk bedoelde gedrag wordt Muharrem gedurende de film een steeds onprettiger, agressiever en viezer mannetje. Zo een voor wie je het liefst zo hard mogelijk wegrent en als iemand dat niet doet dan jaagt hij ze zelf wel weg. Dit maakt ook dat je je totaal niet kunt inleven in de hoofdpersoon. Als kijker kun je hem slechts vanaf een (te?) verre afstand observeren.

Het tafereel wordt meerdere keren vanuit een apart perspectief getoond. Via spiegels en andere weerspiegelende objecten, zoals de tv, mag de kijker de scènes gadeslaan. De makers creëren daarmee wederom een afstand, bijna alsof ze op deze manier een objectief beeld van de situatie willen vormen. Ze stellen objectiviteit gelijk aan realiteit. Het lijkt ook alsof de spiegels Muharrem de realiteit moeten tonen. Wanneer Muharrem door zijn eerlijkheid uiteindelijk het dieptepunt bereikt lijkt te hebben, slaat hij vrijwel al deze spiegels kapot. Misschien wel omdat eerlijkheid hem ook niet de juiste kant op lijkt te sturen.

Niet alleen met de camerastandpunten is gespeeld. Ook de belichting heeft een prominente rol. Zo heerst er de gehele film een sombere sfeer door het nogal koude of soms erg schamele licht. Er wordt ook gespeeld met schaduwen. Wanneer Muharrem op een hotelkamer is met een hoer, gromt hij opeens tegen haar. Hij buigt zich langzaam over de hoer heen en gromt steeds luider. Dan buigt hij zich weer terug en stopt met grommen, om even later de vreemde actie weer te herhalen. Daarbij ontstaan er schaduwen op de muur en als je naar de muur kijkt, lijkt het alsof een monster een vrouw gaat opeten.

Hoewel de cameravoering, belichting en de acteerprestatie van Günaydin fenomenaal zijn, is de film in al zijn eerlijkheid voornamelijk ongemakkelijk vervreemdend. Plaatsvervangende schaamte en gevoel van walging overheersen en in plaats van een heldere verbinding met de realiteit blijft er slechts een onprettige nasmaak over.