Op donderdag 5 december 2013 verloor Zuid-Afrika de belangrijkste persoon van haar moderne geschiedenis. In Londen vond in bijzijn van een deel van de Britse koninklijke familie de première plaats van de biopic van Nelson Mandela toen het nieuws doorsijpelde dat de Zuid-Afrikaanse vrijheidsstrijder en politicus op 95-jarige leeftijd overleden was. Hoe tragisch ook, zo'n opmerkelijke timing van een verfilming van zijn eigen biografie Long Walk to Freedom verzin je niet. De beelden van een grijze, maar nog steeds strijdvaardige Mandela die na zevenentwintig jaar gevangenschap zijn vrijheid terugkreeg, staan velen nog vers in het geheugen. Zonder enige wrok en met een indrukwekkende verzoeningsboodschap ontving de ANC-politicus de Nobelprijs voor de vrede (die hij opvallend genoeg moest delen met Frederik Willem de Klerk), werd de eerste zwarte president van Zuid-Afrika en schafte in deze functie de apartheid af.
Het is gezien de actuele gebeurtenissen ongelooflijk lastig om een film over het leven van Mandela, die ook nog eens op zijn eigen herinneringen is gestoeld, op waarde te schatten. Kritiek op Justin Chadwicks biopic is op dit moment wel heel erg zuur en ongebreidelde lof weer schromelijk overdreven. Gelukkig doet zelfs een matig portret als dit weinig af aan de reputatie en status van Mandela die al jarenlang als een moderne heilige zijn vaderland hoedde. Er valt helaas een boel aan te merken op de wijze waarop Chadwick het leven van Mandela in bijna tweeënhalf uur in beeld brengt. Het zwaartepunt ligt sterk bij de eenzame, decennialange opsluiting op Robbeneiland, waar Mandela bezinning vond en zijn jaloersmakende optimisme en hoop hem door een onvoorstelbaar moeilijke periode hielp. Vrouw Winnie werd ondertussen steeds militanter, maar bleef ondanks de uitzichtloze situatie, het almaar oprukkende racisme en het lange uitblijven van fysiek contact haar man onvoorwaardelijk steunen. Juist na zijn vrijlating liep hun relatie op de klippen.
Chadwick neemt ons in vogelvlucht mee naar de jeugd van Mandela, die op 18 juli 1918 werd geboren als Nelson Rohihlahla Mandela. Zijn middelste naam betekent 'herrieschopper' in de taal van zijn volk, de Xhosa. Het is een naam die zijn ouders hem met een haast vooruitziende blik gaven, want Mandela's onverzettelijkheid en doorzettingsvermogen hebben hem ver gebracht. Wat hem ertoe heeft bewogen om de advocatuur in te gaan weet Chadwick ons niet echt duidelijk te maken. Mandela vocht het onrecht eerst aan in de rechtszaal. Zuid-Afrika was vergeven van de onmenselijke rassenwetten. De zwarte bevolking werd aangesproken met beledigende termen als 'kaffer' en 'boy' en zelfs veel magistraten gingen mee in de beledigingen die de blanke bevolking voelde als het werd aangesproken door een 'kleurling'. Mandela ontmoet zijn eerste vrouw, begint zich te interesseren voor de politiek, voegt zich bij het Afrikaans Nationaal Congres en ziet als leider van deze organisatie op den duur geweld nog als enige mogelijkheid om zijn doelen te bereiken. De voorgaande haastige opsomming strookt met de vaart waarmee Chadwick ons door de eerste veertig jaar van Mandela's leven jaagt.
Het is geen goed teken dat je amper een uur op weg en met Mandela nog maar net in het gevang al op je horloge begint te kijken. Dit komt met name doordat Chadwick er niet in slaagt de intrinsieke drang van Mandela om zich in te zetten voor gelijke rechten aan zijn publiek duidelijk te maken. Zijn beweegredenen zijn zo vanzelfsprekend dat je er nauwelijks bij hoeft na te denken. De flagrante mensenrechtenschendingen die de apartheid met zich meebracht, de onrechtvaardige omstandigheden van Mandela's gevangenschap; het zijn factoren die ervoor zorgen dat de filmmaker zijn publiek niet helemaal verliest. Maar wat er allemaal ten grondslag ligt aan Mandela's acties overstijgt het evidente niet. Zelfs de pogingen die Chadwick zich permitteert om de minder leuke, maar juist menselijk kanten van zijn hoofdpersoon te etaleren worden in de kiem gesmoord. De jonge 'Madiba' slaat zijn vrouw een keer als zij hem duidelijk maakt dat hij een scheve schaats heeft gereden. Of Mandela die een forse inschattingsfout maakt door uit pure wanhoop dan maar over te gaan op geweld om zijn streven naar een Zuid-Afrika voor Afrikanen én Afrikaners. Nee, de nuance en keerzijden die zelfs Mandela niet vreemd waren, zijn in dit filmportret ver te zoeken.
Dit wordt gelukkig enigszins recht getrokken door de prachtige cameravoering en met name de uitstekende vertolkingen van de hoofdrolspelers. Idris Elba zet in zijn hoofdrol af en toe nog iets te snel een Mandela-stemmetje op, maar zet ondanks zijn lichtkarikaturale neigingen een krachtige strijder neer met een imposante dosis charisma. Wellicht nog sterker is Naomie Harris die als Winnie Mandela de vrouw achter de man is. Als de gevangenschap van Mandela ten einde loopt en hij door De Klerk wordt uitgenodigd voor onderhandelingen over zijn vrijlating, begint Chadwick er opeens ook archiefbeelden in te gooien. Mandela: Long Walk to Freedom lepelt in hapklare brokken, tegeltjeswijsheden en soundbites de geschiedenis van een verscheurd land en zijn verlosser op. Wat een lange mars was voor Nelson Rohihlaha Mandela is een tergend lange zit voor de toeschouwers van zijn biopic.
