Bovenstaande afbeelding is afkomstig uit Fritz Langs meesterwerk Metropolis. Hoewel de Duitse sciencefictionfilm dateert uit het jaar 1927 (en Hollywood in de tussentijd honderden toekomstige filmsteden uit de grond heeft gestampt) blijft het aanzicht van deze bewuste metropool tot op de dag van vandaag zeer indrukwekkend. Het leven komt hier zelfs hoog boven de hoofden van de voetgangers niet gauw tot stilstand. Op duizelingwekkende hoogte zijn enorme bruggen tussen de gebouwen gespannen, waar een constante stroom van auto’s en treinen overheen trekt. En alsof dat nog niet extreem genoeg is, begeven ook de vliegtuigen zich in het luchtruim tussen de wolkenkrabbers. Het is een toekomstschets van een gigantische stad, waarin de arbeidersklasse streng is afgescheiden van de oppermachtige stedenbouwers. Dat klassenverschil is voor een groot deel toe te schrijven aan de manier waarop we onze steden inrichten, zo leren we tijdens het symposium ‘De Toekomst van de Stad’ dat gistermiddag plaatsvond op het Imagine filmfestival.

Misschien zou je het niet gelijk verwachten, maar de industrialisatie heeft ook zijn sporen nagelaten op de vormgeving van de metropool in de sciencefictionklassieker Blade Runner van Ridley Scott. Hoewel de mogelijkheden oneindig lijken met al die vliegende auto’s en knipperende neonlichten, gaan de inwoners voortdurend gebukt onder de enorme hectiek en duisternis van de stad. Net zoals in Metropolis behoort ook hier de hoofdmoot van de bevolking tot de arbeidersklasse. Ze zijn zorgvuldig weggestopt in gigantische, uit grauw beton opgetrokken flatgebouwen. ‘Het is architectuur waarbij alleen de functionaliteit telt’, vertelt docent populaire cultuur Dan Hassler-Forest. ‘Net zoals in het latere werk van Le Corbusier (de beroemde Zwitsers-Franse architect) doet mooie versiering er niet toe. De stad moet vooral een overweldigende indruk op de inwoners maken en hen het gevoel geven dat ze nietig zijn.’

Die duistere visie is ook terug te vinden in Batman van Tim Burton, met het verschil dat de architectuur hier niet sober, maar juist uitbundig en gotisch is. ‘Door het weinig licht in het straatbeeld is het net alsof de stad een plafond heeft. Daardoor ontstaat dat benauwde gevoel’, vertelt Hassler-Forest. ‘Sommige filmmakers en architecten voorspelden dat we in de toekomst zouden terugvallen op de gotiek. In The Dark Knight, dat negentien jaar later verscheen, zie je dat het straatbeeld juist compleet het tegenovergestelde daarvan is: méér open ruimtes en méér licht -en juist minder lyrische vormgeving.’ Hetzelfde geldt overigens ook voor de stad die wordt getoond in Her. Hoofpersonage Theodore, gespeeld door Joaquin Phoenix, lijkt zelfs uitstekend te gedijen in deze omgeving, waarin een grote etnische diversiteit bestaat en gelijkheid onder de bevolking heerst. Terwijl hij met zijn hoofd tegen het glas dromerig naar buiten staart, is te zien waarom: de vele open ruimtes en stadsparken creëren een gevoel van vrede en vrijheid.

Waartegen de personages in zo’n toekomstige filmstad zich dan nog moet wapenen, is dan een logische vervolgvraag. Zonder conflict immers geen goed verhaal. ‘Neem nou eens The Lego Movie’, zegt Hassler-Forest. ‘Naast het feit dat het een heel grappige animatiefilm is, is de wereld die erin wordt opgeroepen wel degelijk heel herkenbaar. Wegen en gebouwen zijn voortdurend in aanbouw en er is veel woon-werkverkeer. De inwoners betalen zelfs graag voor hun véél te dure koffie. Iedereen is gelijkwaardig. Maar het verschil met de echte wereld is dat iedereen ook precies dezelfde dingen op exact hetzelfde moment doet. Gebouwen die er vreemd uitzien of afwijken van wat gangbaar is, worden direct gesloopt. De grootste bedreiging voor een fictieve filmstad zoals deze, is een industrieel-kapitalistische grootmacht.’ Hassler-Forest, die niet onder stoelen of banken steekt dat hij een bewonderaar is van het marxisme, voegt daar lachend aan toe: ‘Het is daarom ook niet toevallig dat de schurk in deze animatiefilm een kapitalist is, die Lord Business heet.’

Toch zal de toekomstige stad in de échte wereld enigszins verschillen van de futuristische filmsteden zoals hierboven geschetst. In zijn afsluitende presentatie, neemt beeldend kunstenaar Liam Young ons mee op een visionaire trip langs de steden van de toekomst. Die toekomst is veel minder bedreigend en melancholisch dan de filmmakers uit Hollywood ons doorgaans bereid zijn te vertellen met hun doemverhalen en post-apocalyptische nachtmerries. Young meent dat de bouwstenen voor de nieuwe wereld niet alleen bestaan uit bakstenen, maar ook uit pixels. Zogenaamde ‘smart cities’, waarin de wereld fungeert als een green screen en alles waar je behoefte aan hebt recht voor je ogen wordt gecreëerd. ‘Iedereen kan dan zijn eigen keuzes maken’, zegt Young. ‘Ik sta hier nu bijvoorbeeld een presentatie te geven, maar voor hetzelfde geldt kijk jij nu op de wand achter mij naar Jumanji of naar een pornofilm.’