April vormt een duistere maand in de Amerikaanse geschiedenis. In die maand vonden drie gruwelijke gebeurtenissen plaats die allen verband houden met rechtsextremisme en (het recht op) wapenbezit: Waco, Oklahoma en Columbine. Een Netflix-documentaire brengt deze elementen meeslepend samen, maar wel wat oppervlakkig.
Eigenlijk hadden de drie genoemde gebeurtenissen zelfs één enkele datum moeten delen: 19 april. Aanslagpleger Timothy McVeigh koos er in 1995 welbewust voor. Hij wilde wraak nemen voor de FBI-belegering van een rechtsextremistische cult in Waco. Op 19 april 1993 vielen toen tientallen doden. De twee 'school shooters' van Columbine lieten zich in 1999 ook inspireren door deze dag, maar moesten om 'logistieke' redenen naar de twintigste uitwijken. Ook hun daad werd er niet minder gruwelijk om.
Van een documentaire verwacht - of hoop je op zijn minst - een diepgravende analyse van het 'waarom' van het verband tussen deze gebeurtenissen. Spoiler: zo ver gaat Oklahoma City Bombing: American Terror niet. Een stoet pratende hoofden vertelt hier simpelweg van A tot Z wát er gebeurde, die dag in Oklahoma en de dagen erna. Op zichzelf is dat meeslepend genoeg.
De indrukwekkende beelden van net ná de aanslag hakken erin. Het doelwit van McVeigh's aanslag was een federaal overheidsgebouw. Gevolg? "Het sneeuwde papier." Een metafoor die aan het eind van de documentaire grimmig echoot, wanneer een compagnon van Timothy McVeigh snel van zijn kunstmest af moet, en het dan maar in de tuin gooit. "Het leek alsof het gesneeuwd had", vertelden de buren aan de politie.
De ontplofte kunstmestbom van Timothy McVeigh zorgde ervoor dat het overheidsgebouw in Oklahoma in tweeën werd gespleten. De meeste aanwezigen - waaronder kinderen in een crèche - maakten geen schijn van kans. Aan het begin lijkt de documentaire op het wonderbaarlijke verhaal van Amy Downs te focussen. Een vrouw die levend onder het puin werd begraven. Zij beleefde haar eigen Gouden Ei-nachtmerrie. Voor mensen met claustrofobie zijn haar pijnlijke herinneringen - net als de roman van Tim Krabbé - niet geschikt. "Ze lieten me leven begraven liggen."
Nadat ze later alsnog is uitgegraven, maakt de stevige Amy een transformatie door. Ze laat haar losbandige leven van eten, feesten en relaties achter en verandert in een harde werker, een magere sporter en een lieftallige moeder. Een erg Amerikaans verhaal van loutering, uiteraard, dat het best verdiende uitgebreider verteld te worden. Wat doet zo'n gebeurtenis precies met een mens en diens omgeving? Hoe is het gelukt om die dag een plaatsje te geven? Droomt ze er nog vaak van? Regisseur Greg Tillman heeft helaas geen tijd om bij dit soort vragen stil te staan.
Na de aanslag begint namelijk de klopjacht op de mogelijke daders, en die is óók interessant, op meerdere niveaus. Zoals ze in Nederland naar AZC's wijzen als er in Friesland iemand verkracht wordt, zijn het hier de Arabieren. De schok is dus groot als het 'blanke boerenkinkels' blijken. "Ze zijn net als ons." Daar zit natuurlijk ook weer een aanknopingspunt in voor een analyse. Een onderzoek dat zeer relevant is in Trumpiaanse tijden van overheidsbestormingen en anti-immigratiebeleid.
Waarom keren (zoveel) Amerikanen zich tegen Amerika? In Oklahoma waren het ook niet zomaar Amerikanen die aan de aanslag gelinkt werden. Timothy McVeigh en twee kompanen blijken allemaal (samen) in het leger te hebben gezeten. Ze luisteren naar rechtse talkradio, en zijn bang dat de overheid hun wapens af gaat pakken. Klinkt bekend toch? Ook dertig jaar later is het onderwerp relevant.
Van het drietal is Timothy McVeigh degene die hun morbide fantasieën uiteindelijk uitvoert. Ook over hem valt genoeg te vertellen. En ook dit element wordt in het kleine anderhalf uur van de film wél aangestipt, maar niet verder uitgewerkt. Een FBI-agent vertelt dat McVeigh perfect aan het profiel van de 'school shooter' voldoet. Een gepeste 'loner' die graag macho zou wíllen zijn, maar zelfs in het leger zijn plekje niet vindt.
De eeuwige buitenstaander op zoek naar erkenning, die dan naar de enige manier grijpt die hem nog rest. Een kans die juist de Verenigde Staten hem biedt, met diens wapenobsessie en frontiermentaliteit van geweld als oplossing. "Guns made him feel secure." Bedenk dat Oklahoma dus vier jaar vóór de trendsettende Columbine-schietpartij plaatsvindt. Deze manier van wraak nemen op de maatschappij hing al een tijdje in de lucht.
Boeiende materie, waarover de koeltjes redenerende Timothy ook zelf meer kon vertellen. Hij mag dan al jaren geëxecuteerd (!) zijn, er resten ons zestig uur aan cassettebandjes, waarop journalist Lou Michel hem interviewt. Helaas bevat de documentaire slechts een handvol van die fragmenten.
Het had een spookachtige afdaling in het brein van een complotdenker kunnen worden, een beetje zoals Tim Krabbé zich in zijn boek Wij zijn, maar wij zijn niet geschift stevig in de breinen van de Columbine-daders vastbeet. Misschien beschikten de makers niet over de overtuigingskracht of het budget om Michel te overtuigen alle opnamen beschikbaar te stellen. Of zou het te gevaarlijk zijn voor de Amerikaanse overheid?
Oklahoma City Bombing: American Terror voldoet uitstekend als korte geschiedenisles, maar het geschipper tussen persoonlijke verhalen en feitelijke verhandelingen krijgt weinig synergie. Doordat de keuze voor een focuspunt uitblijft, gaat de oppervlakkigheid zelfs wat ergeren. De bekende doortimmerende Netflix-muziek van pompen en pulseren klinkt ook akelig generiek. Mede daardoor wordt de docu soms zo gewoontjes in uitvoering, dat ie wel door A.I. gegenereerd lijkt.
De A.I. van 1995 blijkt een stuk interessanter. Op het moment dat de FBI werkbare hints begint te verzamelen moeten allerlei gegevens in de computers van toen worden gestopt. Het zorgt voor fascinerende beelden. Eindeloze blikken met informatie, die tergend traag - maar automatisch! - door de pc's van toen worden gelezen, op zoek naar een verband. Van zulk spitwerk had de film zelf best wat meer kunnen gebruiken. Geluk bij een ongeluk: er bestaan - zelfs op Netflix - genoeg andere documentaires die de geïnteresseerde meer kunnen vertellen.
Oklahoma City Bombing: American Terror is te zien bij Netflix.
