Mensen haten raadselen en zijn er tegelijkertijd door gefascineerd. Misschien is dat een verklaring voor dat er zoveel over transseksualiteit wordt gesproken. Transactiviste Zackary Drucker levert met het dubbelportret Enigma een welkome bijdrage aan het gesprek. Ze creëert een veilige plek waarin met zelfspot gefilosofeerd kan worden.
Een open houding naar dit onderwerp is hoognodig. De maatschappij maakt zich immers weer bizar druk om transpersonen. Door de haatzaaierij dreigt het gesprek te ontsporen, en de mens achter het gegeven te worden vergeten. De gevolgen zijn duidelijk. Het Engelse hooggerechtshof bepaalde onlangs dat je als biologische vrouw moet zijn geboren om als vrouw te worden erkend. Een bizarre twist, want wie de transvrouwen in Enigma ziet, twijfelt er niet aan dat ook zij - als voormalige mannen - vrouw zíjn.
Aan wáárom het maatschappelijk tij is gekeerd, waagt regisseur Drucker niet. Zij laat simpelweg de dames zélf aan het woord. De film begint nog lichtvoetig in de vooruitstrevende Franse club Le Carroussel. Het zijn de jaren zestig en de sterren verdringen zich voor de schitterende drag shows die daar te zien zijn. Grote namen als Elvis Presley en Salvador Dalí frequenteren de club.
Ter plaatse ontmoeten zij bijzondere mensen als April Ashley en Peki Oslo. Twee transseksuelen die achter de coulissen goede vriendinnen worden. In alle betekenissen van het woord 'worden', want beiden ondergaan al snel een baanbrekende geslachtsveranderende operatie in Casablanca.
Daarna scheiden hun wegen. Het is juist die scheiding waardoor Enigma zo fascineert. April Ashley transformeert tot transactiviste, en voert vele rechtszaken om juridisch als vrouw erkend te worden - het is dus maar goed dat ze vóór die recente uitspraak van een Britse rechter op hoge leeftijd overleed.
Haar voormalige vriendin Peki ging een heel andere weg en ontpopte zich tot de discodiva Amanda Lear. Amanda ontkent tot op de dag van vandaag dat ze ooit man is geweest. Terwijl haar vriendje David Bowie koketteerde met zijn seksualiteit, personifieert Amanda Lear haar enigmatische gender. Zij leeft in een postmoderne, zelf gecreëerde schuilplaats.
Daar vindt de 'woke' transactiviste Zackary Drucker duidelijk wat van, maar wijselijk genoeg veroordeelt ze de verwrongen werkelijkheid van Amanda nauwelijks. Haar prikkelende eerbetoon aan de levensstrategieën van zowel Amanda als April maken de documentaire juist dapper.
In de interviews met beide dames filosofeert Drucker samen met de transvrouwen over hun moed. Zelfspot is er genoeg, bij alle partijen. Want, waarom leken al die drag queens in de jaren zestig toch zo op elkaar? "Ze zijn allemaal bij dezelfde chirurg geweest." Het vertrouwen tussen de gesprekspartners is zo groot dat er vilein geplaagd mág worden.
Toch is de toon - begrijpelijk - vaker serieus. Luister naar de gruwelijke verhalen die Ashley vertelt over haar worsteling met de buitenwereld. De therapie die ze moest ondergaan is letterlijk en figuurlijk schokkend. En dat alleen maar om zichzelf te mogen zijn!
De moeizame strijd leverde haar gelukkig ook wat op. Een heldenstatus in het nu én - misschien nog wel belangrijker - een verleden. Ashley kan wél vol liefde terugdenken aan alle jonge vrouwen in de club, wat in de marges van de documentaire een zwierende carrousel aan anekdotes oplevert.
Dat kan de vroegere Peki - en de huidige Amanda Lear - uiteraard niet, want zij wás daar niet. Dus blijft ze koppig vooruitkijken, hiding in plain sight. De documentaire brengt met zachte hand over dat ook die keuze harstikke begrijpelijk is. Transseksuelen leven nu eenmaal altijd op het randje van de maatschappij. Niemand wil over de rand donderen, dus je doet wat je moet doen om te overleven. Al helemaal niet in deze trumpiaanse - of moeten we zeggen rowliaanse - tijden. Polarisatie tiert welig. Enigma verzacht het onderwerp en slaagt erin om zowel kritisch als liefdevol te zijn. Dat zouden meer mensen moeten kunnen.
Enigma is te zien bij HBO Max.
