In 1960 werd in het binnenland van Brazilië een compleet nieuwe hoofdstad uit de grond gestampt. Hier kwamen in een gelijkzijdige driehoek de centrale gebouwen voor de aardse machten te liggen, elk van hen onafhankelijk van de andere twee. Brazilië had destijds een van de meest progressieve grondwetten ter wereld. De hoofdstad Brasilia stond voor het geloof in abstracte ideeën als vooruitgang en democratie, niet zozeer het geloof in God. Er was een strikte scheiding van kerk en staat, zoals de verlichte geesten in Europa het ooit hadden bedacht.
Schrijver/regisseur/verteller Petra Costa laat in Apocalipse Nos Trópicos zien hoe die scheiding de afgelopen veertig jaar (na de val van het militaire regime, dat van 1964 tot 1985 een soort ultrakapitalisme het land oplegde) steeds meer onder druk kwam te staan en hoe religie juist van grote invloed was op de laatste presidentsverkiezingen. Costa groeide zelf seculier op, maar ze heeft zich grondig verdiept in de bijbel en de geschiedenis van haar land. Het leidt tot een boeiende, maar misschien niet zo representatieve documentaire, waarin de regisseur overduidelijk kleur bekend. Het lijkt geen geheim op wie zij in 2022 gestemd heeft.
Is dat erg? Nou nee, zolang je het maar in je achterhoofd houdt. Elke documentaire is in meerdere of mindere mate subjectief gekleurd, maar in de huidige wereld van nepnieuws, AI-terreur en politieke polarisatie is het belangrijk je daar nog extra bewust van te zijn. Apocalipse Nos Trópicos biedt een waarschuwing en een hoopvolle boodschap, maar wel op persoonlijke titel van de regisseur.
In zes hoofdstukken en een epiloog wordt uiteengezet hoe de evangelisten een groot deel van de Braziliaanse bevolking in hun macht kregen en hoe zij dit kiezerspotentieel aanwendden om gelijkgestemden op hoge politieke posities te krijgen. De scheiding van kerk en staat vinden zij een gruwel. De evangelisten zien het als hun culturele missie om het conservatieve christendom in de wereldse machten te verankeren. 'Fundamentalisten' is voor hen een geuzennaam.
De spin in het web en degene die de extreemrechtse Jair Bolsonaro naar het toppunt van de macht loodst is de televisiepredikant met de onheilspellende naam Silas Malafaia. De eerste helft van de documentaire bevat veel interviews bij hem thuis of onderweg naar meetings (scheldend op het overige verkeer) en laat de man haast onafgebroken aan het woord. Het is een heel énge man. Deze narcistische opschepper is een volksmenner van het ergste soort. Bij toespraken schreeuwt hij zijn keel schor en zegent hij de eerste rijen toehoorders met een overdadige speekseldouche. Halleluja!
Costa laat ook zien dat het dwepen met de Heer niet alleen door extreem-rechts en de christelijke fundamentalisten tot kunst werd verheven, maar dat de tegenkandidaten zich gedwongen voelden hen met gelijke wapens te bestrijden door God voor hun eigen karretje te spannen. Op deze manier stroomt de evangelistische boodschap door alle gelederen van de Braziliaanse politiek, rechtsom dan wel linksom. Genderneutrale toiletten gaan bij álle grote partijen in de ban.
Dit steeds meer in elkaar grijpen van de kerkelijke en wereldlijke macht staat in Europa ver van ons af, maar de apocalyptische boodschap (in welke vorm dan ook) vindt natuurlijk ook hier gehoor. Godsdienstwaanzinnigen, wappies en preppers maken gelukkig nog maar een heel klein deel uit van het Nederlandse politieke bestel, maar een crisis zoals met corona haalt al snel de meest middeleeuwse neigingen in de mens naar boven.
Costa legt uit dat het woord Apocalyps letterlijk 'ontsluiering' betekent, wat ook een positieve boodschap in kan houden, en dat democratie niet per se bedoeld is om de zin van de meerderheid door te drukken, maar juist de veiligheid van de minderheid moet waarborgen. Het is een boodschap waar leiders als Malafaia en Bolsonaro geen boodschap aan hebben.
Apocalipse Nos Trópicos is te zien bij Netflix.
