James zit al achttien jaar in de gevangenis in Amerika, omdat hij op zijn vijftiende een moord pleegde. Hij vertelt zijn verhaal in de documentaire Songs from the Hole met een krakerige stem, door een gevangenistelefoon. In de openingsmonoloog heeft hij het meteen over hoe hij God vond in de isoleercel, wat de toon zet voor een typisch Amerikaans, bijna clichématig relaas. De overmatige en tegelijkertijd betekenisloze aanwezigheid van prekerige religie maakt de documentaire moeizaam om door te komen, maar dat is niet het enige wat de kijker zal uitdagen.
Het meest beklemmende is toch wel de wetenschap dat deze jongen een mensenleven heeft genomen. De documentaire doet hard zijn best om James neer te zetten als een hele gewone, bijna onschuldige jongen. Dit maakt het eigenlijk nog moeilijker om aan te zien. Het klopt dat James klinkt als een toffe vent, met wie je zo bevriend zou kunnen raken als je hem in het echte leven zou tegenkomen. Dat is een vreemde, ongemakkelijke bewustwording, maar wellicht is dat de bedoeling van de makers.
De documentaire heeft een trage, licht poëtische vertelwijze. Dit komt naar voren in teksten, vooral in de muziek van James (die met videoclip en al voorbij komt), maar visueel helaas minder. Waar de rap prettig om te luisteren is, lijken de beelden bijna stockfoto's. Hierdoor komt het artistieke aspect, waar de makers wel duidelijk voor gingen, niet goed uit de verf.
Het is jammer dat de documentaire de kunstzinnige James niet evenaart, want er had duidelijk meer ingezeten. Maar het is begrijpelijk dat er vanuit de gevangenis beperkingen zijn om de eindregie te bepalen. Woord en beeld zijn uit balans. Het verhaal is heftig, maar de dramatisering (vooral in de videoclips) verpest dit met matige acteurs en afgezaagde symboliek. Het duurt even voor de boel goed op gang komt en echt interessant wordt.
Sommige gebeurtenissen zijn helaas wel wat onduidelijk omdat ze geen begin of einde krijgen, maar dit past ergens wel bij de dromerige, poëtische toon. Het is daarnaast niet zozeer het verhaal zelf, maar de betekenis van de gebeurtenissen die iets heel opzienbarends laten zien. Langzaam maar zeker raken de levens van slachtoffers en daders met elkaar verweven, op weg naar een verbluffend einde dat net zo goed door een scriptschrijver bedacht had kunnen worden.
Deze rode draad komt uiteindelijk goed naar voren, na een worsteling door de misplaatste beelden en Bijbelteksten. De schaduw van de gedachte aan wat James heeft gedaan ebt weg, en maakt plaats voor de inspirerende boodschap van zijn verhaal. En dat maakt Songs from the Hole een hele belevenis die niet snel loslaat.
Songs from the Hole is te zien bij Netflix.
