'Todesengel', Engel des Doods, was de bijnaam van de beruchte kamparts Josef Mengele. Tijdens de Tweede Wereldoorlog voerde hij gruwelijke experimenten uit op gevangenen in concentratiekamp Auschwitz. Hij was onder meer gefascineerd door dwerggroei en het ontstaan van tweelingen. Na de oorlog wist hij uit Duitsland te ontsnappen en bracht hij de rest van zijn leven door in Zuid-Amerika.
Mengele is misschien wel de bekendste nazi die na de oorlog aan elke vorm van vervolging wist te ontsnappen. Ondanks verwoede opsporingspogingen van geheime diensten, waaronder de Mossad, bleef hij op vrije voeten. Hij is ruim dertig jaar voortvluchtig geweest, tot hij op zijn zevenenzestigste een beroerte kreeg tijdens het zwemmen en verdronk.
Figuren als Mengele hebben bijna een mythische status. De bijnaam 'Engel des Doods' zegt genoeg: zijn wreedheid en macht lijken haast onmenselijk. Das Verschwinden des Josef Mengele probeert die mythos te ontkrachten door hem juist menselijk te portretteren: niet als abstract duivels figuur, maar als triest, klein mannetje dat in zijn eigen werkelijkheid blijft geloven.
In plaats van een kwaadaardige, tweedimensionale cartoonschurk toont de film een veel gelaagder persoon. Mengele is verbitterd, houdt vast aan een wereld die niet meer bestaat en doet alsof hij nog betekenis heeft. In meerdere opzichten doet die aanpak denken aan Der Untergang, waarin Hitler op vergelijkbare wijze werd neergezet.
De film springt heen en weer tussen Mengeles actieve vluchtjaren en de periode aan het eind van zijn leven. Die eerste verhaallijn informeert vooral hoe hij wist te ontsnappen aan de autoriteiten, de tweede legt meer zijn ware aard bloot. De klopjacht laat vanuit zijn perspectief zien hoe zijn leven (ongeveer) is gelopen. De latere scènes geven werkelijk inzicht in zijn karakter en zijn een stuk interessanter.
August Diehl is indrukwekkend als de Engel des Doods, ongeacht in welke periode. Hij vertaalt Mengeles afkeer van de wereld naar een overtuigend optreden, waarin hij subtiele verschillen aanbrengt tussen de jonge en oude Mengele. Houding, stem en kleine gebaren: Diehl gebruikt elk detail om volledig op te gaan in zijn rol.
De rest van de film kan daar niet aan tippen. De scènes met een oudere Mengele zijn boeiend, maar tegenspeler Maximilian Meyer-Bretschneider overtuigt niet als zoon Rolf. Diehls ijzersterke acteerwerk legt Bretschneiders onderpresteren genadeloos bloot. Zulke onbalans in dynamiek speelt de hele film parten.
Bovendien is de film grotendeels saai. De scènes waarin Mengele op de vlucht is, bevestigen vooral wat al bekend is: hij is een verachtelijk mens. Na zijn zoveelste tirade is het punt wel duidelijk en is het vooral wachten tot hij verdrinkt. Het 'verschwinden' (verdwijnen) in de titel is een prachtige metafoor, maar de film lijkt meer geïnteresseerd in zijn letterlijke verdwijning dan in zijn morele of psychologische aftakeling.
De zwart-witbeelden zijn fraai en het gebruik van kleur in enkele scènes is effectief, maar mooie artistieke keuzes alleen zijn niet genoeg. Het sadisme van de nazi's blijft schokkend en aangrijpend, maar na The Zone of Interest voelt dit werk minder urgent. Dit soort films blijven belangrijk, maar ze zijn alleen waardevol als ze ook nieuwe inzichten bieden.
