Leni Riefenstahl, de staatsregisseuse van het Derde Rijk, heeft altijd geprobeerd haar controversiële imago bij te sturen. Ze was beschikbaar voor lange interviews en werkte tien jaar aan een autobiografie. Regisseur Andres Veiel kreeg jaren na de dood van Riefenstahl toegang tot haar archief, wat resulteert in een indringend portret van een kunstenares die geobsedeerd was door schoonheid en esthetiek, maar blind bleek voor de lelijkheid van haar wereld. Het is afwachten of Riefenstahl de ultieme documentaire over haar leven zal blijken, maar de film stelt wel pertinente vragen over haar verantwoordelijkheid.
Leni Riefenstahl (1902-2003) werd wereldberoemd met haar documentaires Triumph des Willens, dat het nazicongres in Neurenberg als een politiek feest dik in de verf zette, en Olympia, dat de lichamelijke excellentie van Olympische atleten verheerlijkte. Ze was enorm veelzijdig: een energieke en fysiek sterke actrice, een briljante fotografe, een regisseuse met oog voor subtekst en een geweldige editor die beeld en geluid perfect wist te assembleren. Riefenstahl had alles om in één adem te worden genoemd met Eisenstein, Disney en Welles. Maar ze stelde haar kunnen in dienst van het nazisme. Haar reactie daarop: ik was onwetend.
Veiels documentaire, de belangrijkste over haar leven sinds Die Macht der Bilder: Leni Riefenstahl van Ray Müller uit 1993, hanteert drie narratieve lijnen. De eerste verhaalt over haar leven van jonge actrice tot bejaarde cineaste van documentaires over Soedan en onderwaterleven, de tweede bestaat vooral uit fragmenten uit interviews en talkshow en in de derde ontkracht Veiel bepaalde uitspraken van Riefenstahl of illustreert hij ze met clips uit de films waarin ze acteerde. Wanneer ze bijvoorbeeld vertelt over de enorme uitstraling van Hitler toont hij de scène uit Das Blaue Licht waarin haar personage door magische bergkristallen wordt gehypnotiseerd.
Riefenstahl laat zich zien als een enthousiaste vertelster die trots is op haar werk. Ze raakt in vervoering wanneer ze de marcherende soldaten in Triumph des Willens herbekijkt. Maar als een interviewer een vergelijking maakt tussen geweld tegen migranten op televisie en de situatie in de jaren dertig of over politiek wil praten, reageert ze afwijzend en agressief. Riefenstahl gaat ervan uit dat ze was zoals de meeste Duitsers die dachten dat Hitler de oplossing was voor hun problemen. En dus wil ze niet geassocieerd worden met de nazi's en zeker niet met de intieme kring rond de Führer.
De vele foto's bewijzen echter dat Riefenstahl kind aan huis was bij Hitler en zijn propagandaminister Goebbels, al was haar glunderende blik tijdens die ontmoetingen mogelijk vooral een kwestie van haar financiers tevreden houden. De budgetten van haar films kwamen rechtstreeks uit de staatskas en ze bleef met de bronstige Goebbels werken, ook al moest ze die regelmatig van zich af houden. Haar connecties beklemtonen haar ongebreidelde ambities. Als ze Hitler en Goebbels had afgewezen, had ze geen carrière gehad.
Tot het einde van de Tweede Wereldoorlog werkte ze aan Tiefland, met staatssteun én figuranten uit concentratiekampen. Hoe kan ze, ook als kortstondige echtgenote van SA-majoor Peter Jacob en levenslange vriendin van rijksarchitect Albert Speer, niets geweten hebben over het uitroeien van Hitlers tegenstanders en het bestaan van de kampen en de Holocaust? Een keer toont Veiel dat Riefenstahl ronduit gelogen heeft. Voor Tiefland haalde ze Roma-kinderen uit een kamp om te werken als figuranten. Ze beweerde dat ze hen na de oorlog levend en wel had teruggezien, maar de archieven bewijzen dat zij vermoord werden in Auschwitz.
Het sterkste en controversieelste filmmoment - want er bestaat geen rechtstreeks bewijs van haar betrokkenheid - draait om een incident in Polen, waar Riefenstahl in september 1939 opnames maakte als oorlogscorrespondente. Volgens het boek The Final Solution was ze in het dorpje Konskie naar een bevelhebber gestapt om te protesteren tegen de slachting van tweeëntwintig Joden. Ze kon zo niet werken met haar crew. Maar in een brief van een adjudant aan haar toenmalige echtgenoot Peter Jacob staat dat ze de Joden, die achter marcherende soldaten in een gracht werkten, uit haar shot wilde hebben. Wat op lugubere wijze gebeurde.
Zij zou dus een rol hebben gespeeld bij de slachting en die ook hebben waargenomen. "Allemaal leugens, ik heb nooit iets gezien", aldus Riefenstahl. Volgens getuigen zou ze zelfs hebben geprobeerd de executie tegen te houden. Het is haar woord tegen dat van een ander. De passage zegt wel iets over hoe de cineaste was ingesteld: ze wilde alleen esthetische shots en daar pasten de Joden niet in. Riefenstahl zou nooit een film hebben gemaakt zoals Los Olvidados van Luis Buñuel, een zeer esthetische prent over Mexicaanse verworpenen. Ondanks haar talent was Riefenstahls idee van esthetiek eenzijdig.
Het valt zeer moeilijk te geloven dat Riefenstahl slechts een meeloper was. Maar de ultieme vraag is misschien niet: wist ze het of wist ze het niet? Maar wel: waarom wilde ze in geen geval medeverantwoordelijkheid op zich nemen? Haar flauwe reactie was altijd: "Ik was apolitiek. Ik heb nooit propaganda gemaakt. Iedereen geloofde in Hitler. En wat had ik dan moeten doen: in het verzet gaan?" Riefenstahl weigerde tot haar dood om zichzelf en haar esthetiek in te bevragen. Dat komt in deze documentaire perfect tot uiting.
