in Recensies
Update:
Verreweg de indrukwekkendste film van de afgelopen vijf jaar was Jonathan Glazers The Zone of Interest. Het verhaal van kampcommandant Rudolf Höss, die met zijn gezin op steenworpafstand van vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau woonde en daar hoogstpersoonlijk verantwoordelijk was voor de moord op meer dan een miljoen mensen. Terwijl de kinderen vrolijk speelden in de tuin en vrouw Hedwig zich druk maakte om alledaagse beslommeringen, stegen de rookpluimen van de verbrandingsovens boven de betonnen omheining uit.
De in 1947 in Polen verhangen Höss valt de brute eer te beurt dat hij de grootste massamoordenaar van de geschiedenis is. De nazi-officier werd door Heinrich Himmler persoonlijk opgedragen een plan te maken voor het kamp en zag toe op de stelselmatige vernietiging van de Joodse gevangenen. Hoe gaat zijn familie met dit gegeven om en hebben zij ooit geweten waar hun vader precies mee bezig was?
Pas jaren na dato krijgt zoon Jürgen de autobiografie van Höss te lezen. Samen met zijn eigen zoon Hans-Jürgen moet hij de gruwelijke realiteit onder ogen zien. Filmmaker Daniela Volker volgt de zoektocht van Jürgen en zijn zoon naar het zwartste hoofdstuk van de moderne geschiedenis, waarin hun familielid een prominente positie innam.
Centraal staat de vraag hoe je je in vredesnaam moet verhouden tot zulke gruweldaden. Volker wisselt persoonlijke interviews en gesprekken af met archiefbeelden en een bezoek aan het voormalig ouderlijk huis van Höss, pal naast het vernietigingskamp. Zelfs ruim tachtig jaar na dato gaat de systematische uitroeiing van de Joden elk voorstellingsvermogen te boven. Vooral wanneer Höss' dochter - ondanks de tegenvraag van Volker - nog steeds in de ontkenningsfase verkeert over het doen en laten van haar vader.
Parallel hieraan vertelt de documentairemaker het levensverhaal van de bijna honderdjarige Anita Lasker-Wallfish. Zij wist te ontsnappen aan de gaskamer doordat ze een begenadigd celliste was en in Auschwitz voor de nazi's musiceerde. Zelf woont Lasker-Wallfisch al decennia in het Verenigd Koninkrijk en peinst ze er niet over terug te gaan naar Duitsland. Haar dochter Maya maakt juist een tegengestelde beweging. Ze weet het Duitse paspoort te verkrijgen en verhuist naar Berlijn omdat ze het gevoel heeft daar thuis te horen.
The Commandant's Shadow maakt maar weer eens duidelijk dat de herinnering aan de (gruwelen van de) Tweede Wereldoorlog levend moeten worden gehouden. Zeker nu het aantal ooggetuigen door het verstrijken van de jaren afneemt. Volker illustreert met de levensverhalen van Höss en Lasker-Wallfisch dat de oorlogsjaren nog steeds doorwerken op latere generatie.
Spijtig genoeg kan de hoogbejaarde ex-muzikante niet garanderen dat de geschiedenis zich niet zal herhalen. Ze trekt deze conclusie wanneer de huidige stand van de wereld aanhaalt. Het geeft Volkers documentaire een extra dimensie die we liever niet onder ogen willen zien, zonder dat er een moraliserend toontje aan wordt meegegeven.
Voor Höss' nabestaanden doemt de vraag op in hoeverre je je het gedrag van je familieleden kan en mag aanrekenen. Vooral Hans-Jürgen voelt dat hij ten volste de gruweldaden van zijn opa moet erkennen, hetgeen neigt naar zelfkastijding. Zijn vader staat er neutraal in, omdat een oordeel vellen over de wandaden van Rudolf Höss gewoonweg te confronterend is.
The Commandant's Shadow is te zien bij HBO Max.
