Wie 1975 bewust heeft meegemaakt, wist waarschijnlijk niet dat dit een scharnierjaar zou worden in de Amerikaanse geschiedenis. En evenmin dat het zou uitgroeien tot een van de rijkste filmjaren ooit. Vijftig jaar nadien analyseert regisseur Morgan Neville dit opmerkelijke jaar aan de hand van talrijke filmfragmenten en gesprekken met bekende koppen als Martin Scorsese, Oliver Stone en Seth Rogen. De gerenommeerde documentairemaker achter portretten van Brian Wilson, Hank Williams, Keith Richards, Mickey Mouse en Steve Martin vertelt allicht niet veel nieuws. Maar voor jongere generaties is Breakdown: 1975 een warm aanbevolen geschiedenisles.
Morgan Neville neemt 1975 ruim en behandelt in feite de periode 1974-1976. Die start met Watergate en de laatste fase van de Vietnamoorlog en vindt op filmisch vlak een eerste ankerpunt in Chinatown van Roman Polanski. Amerikanen waren diep ontgoocheld in hun overheid en verloren hun vertrouwen in instellingen als de CIA, wat weerspiegeld werd in films als The Parallax View, Three Days of the Condor, The Conversation en All The President's Men.
Het einde van die periode werd ingeluid met het aftreden van Gerald Ford en de groeiende populariteit van Ronald Reagan. Amerika verlangde naar een terugkeer naar onschuld en hernieuwde hoop. Op televisie uitte zich dat in het nostalgische Happy Days en in de bioscoop met publieksfavorieten Rocky en Jaws. Vooral die laatste film veroorzaakte een schokgolf in de entertainmentindustrie. Voortaan zouden films steeds meer beoordeeld worden op hun box-officeprestaties. De grote studio's, die aanvankelijk regisseurs zoals Robert Altman (Nashville) vrij spel hadden gegeven, namen opnieuw de volledige controle terug in handen.
Neville structureert zijn documentaire rond een aantal spilfiguren en culturele fenomenen. In het hart van New Hollywood plaatst hij Jack Nicholson, die met films als Easy Rider, Five Easy Pieces en The Last Detail mede de basis legde voor een nieuwe filmstroming. Daarnaast schuift hij komiek Richard Pryor naar voren als een sleutelpersoon. Pryor verwoorde immers op hilarische wijze wat velen dachten, maar niet durfden te zeggen. Als voorbeeld toont Neville een legendarische SNL-sketch waarin Pryor tegenover Chevy Chase staat en een sollicitatiegesprek ontaardt in een confronterende racistische woordenwisseling.
Ook de vrouwenemancipatie krijgt aandacht, zij het via een beperkt aantal representaties, met Alice Doesn't Live Here Anymore van Martin Scorsese als belangrijkste voorbeeld. Ironisch genoeg was het net Scorsese, later bekend om zijn films over mannenculturen, die hier een wezenlijke bijdrage leverde aan een vrouwelijk perspectief. Daarnaast passeren ook blaxploitation, de nasleep van Vietnam en het Church Committee, dat onderzoek deed naar misbruik door CIA en FBI, de revue.
Halverwege krijgt de documentaire een uitgesproken politieke wending, met een knipoog naar het hedendaagse Amerika. Tussen 1970 en 1974 stortte de Amerikaanse economie in, waarbij ook grote groepen witte Amerikanen zwaar getroffen werden. Hun wantrouwen tegenover de overheid, aangewakkerd door Watergate, leidde tot een nostalgische terugblik op een vermeend zuiver verleden 'toen alles nog goed was'. Neville benoemt dit als het begin van het Republikeins conservatisme dat Reagan uiteindelijk aan de macht zou brengen. Donald Trump wordt niet expliciet genoemd, maar de parallellen zijn moeilijk te negeren.
Wie de Amerikaanse geschiedenis een beetje kent, zal weinig verrassingen ontdekken in deze klassieke, maar toch vlot vertelde en zeer entertainende documentaire vol 'pratende hoofden'. Voor jongeren biedt de film echter een boeiende, toegankelijke en noodzakelijke inleiding. De grootste verdienste van Neville is misschien dat hij filmliefhebbers eraan herinnert hoeveel uitzonderlijke Amerikaanse films er in de periode tussen 1974 en 1976 werden gemaakt, een die haast uniek blijft in de filmgeschiedenis. Als Breakdown: 1975 aanzet tot ontdekking en herontdekking van dat oeuvre, dan heeft Neville zijn doel ruimschoots bereikt.
Breakdown: 1975 is te zien bij Netflix.
