Recensie

Im Labyrinth des Schweigens (2014)

Ruim vijftien jaar na het aflopen van de Tweede Wereldoorlog zijn veel oorlogsmisdadigers nog niet vervolgd. Een bevlogen jurist besluit tot een klopjacht.

in Recensies
Leestijd: 3 min 7 sec
Regie: Giulio Ricciarelli | Cast: Alexander Fehling (Johann Radmann), André Szymanski (Thomas Gnielka), Friederike Becht (Marlene Wondrak), Johannes Krisch (Simon Kirsch), Hansi Jochmann (Erika Schmitt), e.a. | Speelduur: 122 minuten | Jaar: 2014

In het (West-)Duitsland van de late jaren vijftig van de vorige eeuw lijkt de bevolking nauwelijks doordrongen te zijn van de ware impact van de gruwelen van het naziregime. De stelselmatige uitroeiing van de Joodse bevolking door Adolf Hitler en de beruchte reputatie van Auschwitz zijn bij velen zelfs onbekend. Het zwartste hoofdstuk uit de moderne Duitse geschiedenis is simpelweg verdrongen, gewist uit het collectieve geheugen. De Neurenbergse processen lagen alweer een decennium in het verleden, waarbij de voornaamste oorlogsmisdadigers vervolgd en geëxecuteerd werden. Duitsland moest door en had geen tijd om terug te kijken. Dat er nog heel wat foute types rondliepen kwam onder de aandacht van de Frankfurter Johann Radmann. De jonge, ambitieuze officier van justitie beet zich vast in de zaak, vastbesloten om de schoften verantwoordelijk voor de uitvoering van de Holocaust achter de tralies te krijgen.

De naïviteit waarmee veel Duitsers rondliepen, is welhaast onmogelijk voor te stellen. Onze oosterburen waren bezig met de heropbouw en wilden de geschiedenis zo snel mogelijk overschrijven. Het voelt aan als een poging van regisseur Giulio Ricciarelli om de missie van Radmann extra kracht bij te zetten. Met de kennis van nu lijkt de al dan niet bewuste onwetendheid van de Duitsers volkomen onrealistisch, een gevoel dat wordt versterkt door Ricciarelli’s ijle invulling en duiding. Bovendien was massacommunicatie nog niet zo prominent van invloed als nu het geval is. De volle omvang van de Jodenvervolging was nog niet volledig in kaart gebracht. Het is echter wel het journaille dat Radmann op het spoor brengt van de nazi's die te midden van de 'normale' Duitsers opereerden als bakker of onderwijzer. Radmann loopt aanvankelijk aan tegen een muur van tegenwerking, tot zijn hoogste baas groen licht geeft voor de vervolgingsactie. Het spreekt voor zich dat de aanklager zich op glad ijs begeeft en niet alleen zijn loopbaan, maar ook zijn persoonlijke leven in de waagschaal stelt.

Ondanks het tot de verbeelding sprekende uitgangspunt behoudt Im Labyrinth Des Schweigens van de Milanese Ricciarelli iets onbevredigends en vooral iets vlaks. Dit zit hem niet zozeer in het sympathieke spel van hoofdrolspeler Alexander Fehling die een doortastende en nuchtere jurist speelt die de onderste steen boven probeert te krijgen. Waar het wankelt is in de vele subplots – individuele verdachten die worden opgejaagd, een weinig opzienbarende verliefdheid, het geheime samenscholen met de betrokken journalist – die bedoeld zijn om Radmanns klopjacht met details en persoonlijke omstandigheden te larderen. Ook weet Ricciarelli zich met zijn eerste avondvullende speelfilm niet geheel van moraal te onthouden. Ook in de decennia na de Tweede Wereldoorlog beriepen veel foute Duitsers zich op het feit dat ze enkel bevelen uitvoerden en ondergeschikt waren aan de macht waarvoor ze dienden. De filmmaker houdt er op dit vlak een heldere mening op na; een oordeel dat hij best wat meer bij zijn publiek had mogen neerleggen.

De inspanningen van de overigens fictieve Radmann leidden uiteindelijk tot het tweede Auschwitz-proces. Ricciarelli probeert de moralistische en persoonlijke kant van Radmanns missie af te wisselen met heroïek en avontuur, waardoor Im Labyrinth Des Schweigens soms aandoet als een spannend jongensboek en niet zou misstaan als Hollywoodfilm. Dit gaat gepaard met de geijkte verhaalboog van tegenslagen, bijna opgeven en toch weer doorgaan. Op dit laatste punt slaat de filmmaker iets te veel door, waardoor hij het einde afraffelt. Im Labyrinth Des Schweigens houdt het midden tussen geschiedenisles, spannend avontuur en persoonlijke kruistocht dat een hoger doel dient. Als historisch document valt er een boel op af te dingen, al blijft het een relevant verhaal om ook nieuwe generaties te vertellen.